ผมไฟ คือผมของเด็กแรกเกิดที่มาตั้งแต่อยู่ในท้องแม่ เหตุที่เรียกว่า ผมไฟ เนื่องจากในสมัยก่อนตามชนบท มีแต่หมอตำแยตามหมู่บ้าน เป็นหมอผู้ทำคลอด เมื่อคลอดออกมา แม่ต้องอยู่บนแคร่ข้างเตาไฟ เรียกว่า อยู่ไฟ อาจอยู่ไฟ 7 วัน หรือ 10 วันบ้าง เพื่อให้มดลูกเข้าอู่ มีร่างกายสมบูรณ์ สามารถให้นมลูกได้อย่างเพียงพอ จึงออกจากเตาไฟได้ เรียกว่า หย่าไฟ ด้วยเหตุนี้ จึงเรียกผมของเด็กแรกเกิดว่า ผมไฟ ในการจัดงานโกนผมไฟนั้น ปกติมักนิยมไปหาพระอาจารย์ที่วัด เพื่อหาฤกษ์งามยามดี นิยมทำกัน คือ เดือน 4, 5, 6 และเดือน 12
หลักเกณฑ์ในการโกนผมไฟ
1. หากคนในวงศ์ตระกูล บรรพบุรุษเดียวกัน (ผีเดียวกัน) ถึงแก่ความตายในปีนั้น จะทำการโกนผมลูกไม่ได้เด็ดขาด ปีต่อไปค่อยตกลงกันใหม่
2. ในวงศ์ตระกูลเดียวกัน บรรพบุรุษเดียวกัน มีลูกชายหรือลูกหญิง ที่ยังไม่ได้โกนผมไฟ เมียเกิดท้องขึ้นอีก จะทำการโกนผมไฟไม่ได้ ต้องคอยจนกว่าจะคลอด และต้องทำพิธีโกนผมไฟลูกทั้งสองคนนั้นพร้อมกัน
3. ตามหลักเกณฑ์บรรพบุรุษที่กำหนดไว้ข้อ 1 และ 2 หากไม่ข้อต่อหลักเกณฑ์ดังกล่าว จะทำการโกนผมไฟเมื่อใดก็ได้ หรือโกนในวันเซ่นไหว้บรรพบุรุษก็ได้ ถือว่าดี
4. หากขัดต่อหลักเกณฑ์ข้อใดข้อหนึ่งนั้น ยังไม่สามารถโกนผมไฟลูกได้ ให้พ่อแม่เก็บรักษาผมนั้นไว้ อาจปล่อยยาวทั้งศีรษะหรือไว้ผมเปีย หรือไว้จุกก็ได้ตามใจ แต่ห้ามโกนผมไฟนั้นทิ้งไปโดยที่ยังไม่ถึงเวลาเป็นอันขาด เพราะจะถือเปนอัปมงคลแก่เด็กและครอบครัว
สิ่งที่สำคัญที่ต้องจัดเตรียมให้พร้อม
1. หาฤกษ์งามยามดี โดยให้พระอาจารย์ท่านคำนวณให้
2. นิมนต์พระภิกษุสงฆ์ จำนวน 5 รูป หรือ 8 รูป ตามศรัทธา
3. เชิญญาติมิตรและหมอตำแย (คนที่ทำคลอดเด็ก)
4. จัดหาเครื่องใช้ในพิธีโกนผมไฟ คือ หม้อทะนน 2 ใบ, ขมิ้น, ป่อย, กระแจะ, น้ำอบ, มีดพร้า, ขวานถาก และเสียม ถ้าโกนผมเด็ก 2 คน ต้องเพิ่มตามจำนวน และเตรียมสำหรับแมวอีก 1 ที่ด้วย
5. เครื่องสังเวยสู่ขวัญเด็ก จัดอย่างละ 3 ที่ ถ้าเด็ก 2 คน เพิ่มของขึ้นอีก 1 เท่า มีดังนี้
? กล้วยสุก 3 หวี แบ่งใส่จาน 3 ใบ
? มะพร้าวอ่อน 3 ผล แบ่งใส่จาน 3 ใบ
? หมากพลู 3 จานๆ ละ 3 ต้นๆ ละ 7 ใบซ้อนกัน หมากวางตรงกลาง
? ขนม ข้าวสุก ข้าวเหนียว 3 จาน วิธีวางใส่จานให้วางข้าวสุกก่อน วางข้าวเหนียวไว้บน ข้าวสุกและวางขนมไว้บนสุด (ขนมนี้เป็นขนมจำพวกขนมรูปกุ้ง ปู ปลา ฯลฯ) และปักเทียนจานละ 1 เล่ม
? สำรับกับข้าว 3 สำรับๆ ละ 7 ถ้วย แกงที่จำเป็นต้องมี คือ แกงฟักเขียว แกงฟักทอง แกงขี้เหล็ก แกงลูกชิ้นปลา และแกงอย่างอื่นอีก 3 อย่าง ให้ครบ 7 อย่างเป็นใช้ได้
? น้ำบริสุทธิ์ 1 ขัน
? ทำไม้คันเบ็ด ลักษณะคล้ายไม้เรียวปลายผูกเชือก ปลายเชือกผูกแหวนทอง มีหัวพลอยหรือเพชรห้อยไว้
? เครื่องบูชาขวัญ หมอขวัญ (บูชาครู)1 พาน ประกอบด้วย ธูป เทียน ดอกไม้ และเงิน 12 บาท
? ปลาย่าง ตัวขนาดพอประมาณ 3 ตัว วางบนจานขนมทั้ง 3 จานๆ ละ 1 ตัว