หิ่งห้อย หรือ แมลงไฟ คือสัตว์ในความเชื่ออีกชนิดหนึ่งที่คนโบราณให้ความสำคัญมาก ถึงกับมีข้อห้ามที่ว่า ห้ามเด็กๆจับหิ่งห้อยมาเล่น โบราณกล่าวไว้ว่า ห้ามจับหิ่งห้อยมาเล่น โดยเฉพาะพวกเด็กๆ เพราะเวลาจับถ้วยชามจะทำของเหล่านั้นหล่นแตกง่าย นอกจากนี้ยังเชื่อว่าหากหิ่งห้อยได้เข้าหู จมูก หรือปากใคร ผู้นั้นจะกลายเป็นผีเป้า หรือ ผีโพรง
นอกจากนี้คนไทยยังมีตำนานเกี่ยวกับหิ่งห้อยที่ว่า หิ่งห้อย คือ วิญญาณของชายที่จุดตะเกียงโคมตามหาหญิงคนรักที่ชื่อนางลำพูซึ่งจมหายไปในแม่น้ำ เพราะฉะนั้นลำพูจึงเป็นต้นไม้ที่หิ่งห้อยชอบเกาะ เนื่องจากความเชื่อที่ว่าเป็นวิญญาณของคนรักตนนั่นเอง
ในส่วนของชาวญี่ปุ่นเองก็มีความเชื่อว่า หิ่งห้อย คือ วิญญาณของนักรบที่เสียชีวิตในอดีต ส่วนในอินเดียมีความชื่อว่า หิ่งห้อย คือ นัยน์ตาของเทพเจ้า ซึ่งมาจากตำนานที่ว่า หิ่งห้อยเกิดจากความร่วมมือของเทพ 3 องค์ เพื่อให้มนุษย์เลิกกินอาหารดิบ และมีไฟเอาไว้ใช้
โดยเทพองค์แรกเป็นแมลงตัวหนึ่งที่ปั้นมาจากขี้ไคลของพระองค์ อีกพระองค์ถูพระวรกายของพระองค์เองจนเกิดไฟลุกขึ้น แล้วก็เอาไฟไปติดที่แมลงตัวนั้น ส่วนอีกพระองค์ก็รีบนำแมลงตัวนี้ส่งให้มนุษย์อย่างเร่งด่วน แต่ระหว่างทางไฟก็ๆ มอดลงเหลือเพียงที่ก้นแมลงอยู่นิดหนึ่ง ซึ่งแมลงตัวนี้ก็คือ หิ่งห้อย ตัวแรกนั่นเอง
ด้านชนเผ่าพื้นเมืองในมาเลเซีย ที่ชื่อว่า โอรังดูซัน มีความเชื่อว่า หิ่งห้อย เป็นวิญญาณของคนตาย ส่วนคนมาลายูก็มีความเชื่อว่า หิ่งห้อย เกิดจากเล็บมือของมนุษย์นั่นเอง